Σαχάρα

Αφρικανική έρημος που καταλαμβάνει μια εξαιρετικά εκτεταμένη περιοχή του βόρειου τμήματος της ηπείρου (8 περίπου εκατομμύρια τ. χλμ.) και που ορίζεται από την ακτή της Σύρτης, τα τυνησιακά sciott, τις κλιτύς του Άτλαντα, το εσωτερικό δέλτα του Νίγηρα, τη λίμνη Τσαντ και το μέσο και κάτω ρου του Νείλου. Πολιτικά είναι διαιρεμένη μεταξύ Αλγερίας, Μαρόκου, Ισπανικής Σαχάρας, των δημοκρατιών Μαυριτανίας, Μάλι, Νίγηρα, Τσαντ, Σουδάν, Αιγύπτου, Λιβύης και Τυνησίας. Γεωλογία και μορφολογία. — Η γεωλογική δομή της Σ. είναι πολύ απλή: πρόκειται για ένα συμπαγή όγκο που σχηματίστηκε κατά τις πρώτες εποχές της ιστορίας της Γης πάνω από αρχικά στρώματα διαταγμένα σχεδόν οριζόν- τια, στα οποία στηρίζονται εδώ κι εκεί, πιο πρόσφατα εδάφη που σχηματίστηκαν από ψαμμίτες και ασβεστόλιθους. Δε λείπουν εκρηξιγενή εδάφη που οφείλονται σε μαγματικά φαινόμενα μεταγενέστερα από το σχηματισμό των στρωμάτων της βάσης. Το μέσο υψόμετρο της ερήμου κυμαίνεται από 300 ως 800, παρόλο που σε μερικές περιπτώσεις απαντιούνται ορεινοί όγκοι ψηλοί και επιβλητικοί όπως τα όρη Τζέμπελ Αουενάτ (1893 μ.), Τιμπέστι (3415 μ.), Αΐρ (1900 μ.) και Αχαγκάρ (2918 μ.). Στα ουσιώδη χαρακτηριστικά της η Σ. εμφανίζεται υπό τρεις κυρίως τύπους: τη χαμάντα, όταν στην επιφάνεια υπάρχουν επίπεδα γυμνά πετρώματα, γενικά επηρεασμένα από την αιολική δράση· τη se-rir, όταν καλύπτεται από χονδροειδές υλικό (χαλίκια και βότσαλα)· την erg (ή edeyen), όταν παρουσιάζεται με την πιο χαρακτηριστική της όψη, καλυμμένη, δηλαδή, από μια απέραντη έκταση άμμων διαμορφωμένων σε θίνες. Από τεκτονική άποψη, η αλγερινή Σ. ανήκει στην αρχαία αφρικανική μάζα, ένα ηπειρωτικό σύνολο από τα πιο αρχαία της Γης. Και, εκτός από μερικές ορεινές ζώνες, η καταθλιπτική ομοιομορφία του τοπίου οφείλεται τόσο στην αρχαιότητα αυτή, όσο και στην επίδραση του κλίματος. Η μάζα αποτελείται πραγματικά, από ένα συγκρότημα προκάμβριων πετρωμάτων, με επικράτηση γνεύσιων και μαρμαρυγιοσχιστών, που περιλαμβάνουν αρχαίες λάβες και ογκώδεις διεισδύσεις γρανιτών. Ορογενετικές κινήσεις την επηρέασαν κατά τις πιο αρχαίες εποχές· αλλά τα αρχαία ανάγλυφα ισοπεδώθηκαν και η σαχαριανή κρηπίδα παράμεινε σταθερή από το παλαιοζωικό. Τα πιο πρόσφατα και πιο αποφασιστικά για τη δημιουργία του σημερινού ανάγλυφου γεωλογικά φαινόμενα αποτελούνται από θαλάσσιες επικλύσεις: για μεγάλες περιόδους η θάλασσα κάλυψε λίγο ή πολύ εκτεταμένα τμήματα της κρυσταλλοπαγούς μάζας, από τα τέλη ήδη του προκάμβριου· οι ζώνες αυτές περιορίστηκαν στη συνέχεια στο δευτερογενές και στο τριτογενές. Οι συνέπειες των επικλύσεων αυτών είναι ορατές στο γεωλογικό χάρτη: η κρυσταλλοπαγής μάζα αναδύεται μονάχα στους ορεινούς όγκους, ιδιαίτερα στο Αχαγκάρ· σε όλα τα χαμηλά τμήματα η θάλασσα εναπόθεσε ιζηματογενή στρώματα (σχίστες και παλαιοζωικοί ψαμμίτες). Κατά το τριτογενές συσσωρεύτηκαν στο βόρειο τμήμα, που δεν ήταν καλυμμένο από τη θάλασσα, ηπειρωτικά ιζήματα αποσπασμένα από τον Άτλαντα, και στη συνέχεια νεογενή ιζήματα. Η γεωλογική αυτή ιστορία είχε σπουδαίες συνέπειες: εκτός από το Αχαγκάρ (2918 μ.), η αλγερινή Σ. είναι μια γενικά χαμηλή έκταση (με ύψος λιγότερο των 500 μ.), μερικές φορές κάτω από τη στάθμη της θάλασσας στα μεγάλα σοτ και προσφέρει τοπίο με την πιο απόλυτη μονοτονία. Οι ιζηματογενείς επικαλύψεις, με πάχος αρκετών χιλιάδων μέτρων, παρέχουν υδάτινες φλέβες που τροφοδοτούνται από τις αραιές βροχές· και η δομή τους είναι τέτοια που οι φλέβες αυτές, οι οποίες περιλαμβάνονται συχνά ανάμεσα σε δυο στρώματα διαπερατών εδαφών, ρέουν αργά προς προνομιούχες ζώνες, όπου αναδύονται σε πηγές, γύρω από τις οποίες σχηματίζονται οι οάσεις. Από τα γεωτεκτονικά χαρακτηριστικά επίσης εξαρτιέται, τέλος, η ύπαρξη εκείνων των κοιτασμάτων πετρελαίου που αποτελούν σήμερα τη μεγάλη πηγή πλούτου της αλγερινής Σαχάρας Κλίμα και υδρογραφία. — Τα κλιματικά συστατικά έχουν εδώ χαρακτήρες εξαιρετικής ηπειρωτικότητας: πολύ υψηλές ημερήσιες θερμικές διακυμάνσεις, ισχυρή εξάτμιση και κατά συνέπεια απόλυτη απουσία ατμοσφαιρικής υγρασίας, συχνοί και πολύ ακανόνιστοι άνεμοι, αραιές βροχοπτώσεις, υπό μορφή πολύ βίαιων μπουρινιών. Αποτέλεσμα των κλιματικών αυτών συνθηκών είναι να μην παίρνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η υδρογραφία. Στην επιφάνεια δεν υπάρχουν πραγματικοί ποταμοί, αλλά το υδρογραφικό δίκτυο αποτελείται από τις uidian, μεγάλες κοιλάδες που έχουν σχηματιστεί από ποταμούς οι οποίοι δεν υπάρχουν πια και διαρρέονται μόνο σ’ εξαιρετικές περιπτώσεις από υπερχειλισμένους χείμαρρους. Οι uidian έχουν ως κέντρα διάδοσης, τα μεγαλύτερα ανάγλυφα. Σχετικά άφθονες είναι, αντίθετα, οι υπόγειες υδατοφόρες φλέβες: η άνοδός τους στην επιφάνεια επιτρέπει την ανάπτυξη της βλάστησης, (οάσεις) και την κανονική εξέλιξη της ζωής. Ακόμα και η απλή παρουσία ενός παιχνιδιού αποτελεί πόλο έλξης για τα καραβάνια που διασχίζουν την έρημο. Οικονομία.— Η οικονομική σημασία της Σ. αντιπροσωπευόταν άλλοτε από τα προϊόντα που, μέσω των καραβανιών, εισέρρεαν στα παράκτια κέντρα:ελεφαντόδοντο, φτερά στρουθοκαμήλου και, ιδιαίτερα από το Σουδάν, δούλοι. Το εμπόριο των καραβανιών έχει πια παρακμάσει και σήμερα η οικονομική σπουδαιότητα της ερήμου προέρχεται από τον πλούτο του υπεδάφους: μαγγάνιο (Μαρόκο), γαληνίτης, χαλκός, σίδηρος (Αλγερία) και πετρέλαιο (Λιβύη, Αλγερία). Η εκμετάλλευση των πετρελαιοφόρων κοιτασμάτων δημιούργησε πραγματική επανάσταση στην οικονομία της Σ., που βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη. Η πρωτεύουσα Ααϊούν της Δυτικής Σαχάρας Τμήμα της Σαχάρας στη Λιβύη. Η απέραντη έκταση, αποτελεί τη χαρακτηριστικότερη όψη της. Στα σπήλαια της Σαχάρας υπάρχουν συχνά αξιόλογες βραχογραφίες, δείγματα τέχνης κάποιου προϊστορικού λαού, όπως αυτά από σπήλαιο της Αλγερίας. Στα σπήλαια της Σαχάρας υπάρχουν συχνά αξιόλογες βραχογραφίες, δείγματα τέχνης κάποιου προϊστορικού λαού, όπως αυτά από σπήλαιο της Αλγερίας. Η έρημος στην Αλγερία: τα ανάγλυφα Αχαγγάρ είναι από τα ψηλότερα της ερήμου (2.918 μ.). Το υψίπεδο Ταντεμαΐτ της Αλγερίας. Αυλάκια υδροφόρων φλεβών.